نویسنده: محمدمهدی حسین زاده

زن‌هایی که حق شناختشان را داریم

سکانسی که از زندگی زنان غربی در ذهن زن ایرانی به نمایش درآمده بود، با واقعیت انطباق کامل نداشت. فیلمفارسی بازتولید برهنگی و عیش و نوش غرب و شخصیت کالاشده زن اروپایی است. بی‌شک توسعه غرب مرهون تلاش زنان و مردانی است که تمام فصول زندگی خود را فدای حل مسئله جامعه خود کردند. با این وجود صنعت سینمای فارسی به نفعش نبود از این زنان بگوید یا از آنان اقتباس شخصیت کند. به قول علی شریعتی این الگوهای اروپایی که مدام به زنان ایرانی معرفی می‌شوند مونتاژ داخلی و دست‌ساز خودمان است: «بعضی از زن‌های اروپایی هستند که ما حق شناختشان را داریم و باید همیشه همان‌ها را بشناسیم آن‌هایی را که فیلم‌ها و مجله‌ها و تلویزیون‌ها و رمان‌های جنسی نویسندگان جنسی به ما نشان می‌دهند و به‌عنوان تیپ کلی زن اروپایی به ما می‌شناسانند!

زن‌هایی که حق شناختشان را نداریم

حق نداریم که دختر اروپایی را بشناسیم که از شانزده‌سالگی به صحرای نوبی به آفریقا، به صحرای الجزایر و استرالیا می‌رود و تمام عمرش را در آن محیط‌های وحشت و خطر و بیماری و مرگ و قبائل وحشی می‌گذراند و شب و روز در جوانی و کمال و پیری درباره امواجی که از شاخک‌های مورچه فرستاده می‌شود و شاخک‌های دیگر آن امواج را می‌گیرند، کار می‌کند و چون عمر را به پایان می‌برد، دخترش فکر و کارش را دنبال می‌کند و نسل دوم زن اروپایی در پنجاه‌سالگی به فرانسه بازمی‌گردد و در دانشگاه می‌گوید: «من سخن گفتن مورچه‌ها را کشف کرده‌ام و بعضی از علائم مکالمه او را یافته‌ام» حق نداریم «مادام گواشن» را بشناسیم که تمام عمر را صرف کرد تا ریشه افکار و مسائل فلسفی حکمت بوعلی و ابن رشد و ملاصدرا و حاجی سبزواری را در فلسفه یونان و آثار ارسطو و دیگران پیدا کرد و باهم مقایسه نمود و آن‌چه را حکمای ما از آن‌ها گرفته‌اند نشان داد و آن‌چه بد فهمیده‌اند و بد ترجمه کرده‌اند در طی هزار سال تمدن اسلامی، تصحیح نمود. حق نداریم «مادام دولای ویدای» ایتالیایی را بشناسیم که یک کارش تصحیح و تکمیل کتاب نفسیّات بوعلی سینا است از روی نسخه نفس رساله ارسطو در زمان یونانی قدیم ... حق نداریم «مادام کوری» را بشناسیم که کاشف کوانتوم و رادیواکتیو است.

... ما حق نداریم که «آنجلا» آن دختر آمریکایی یا آن دختر ایرلندی را که دو ملت اسیر، چه می‌گویم؟ همه مردم آزاده جهان و تمام بشریت مجروح و محکوم تبعیض و ستم و استعمار چشم به آنان دوخته‌اند را بشناسیم.»[1]

افشای حقیقت

در مقابل این تصویرِ مونتاژشده و سطحی، شریعتی حقیقت را افشا می‌کند. این زنان، نه در قاب فیلم‌ها و مجله‌های جنسی، بلکه در صحرای نوبی، الجزایر و استرالیا، در آزمایشگاه‌های علمی و دانشگاه‌ها، و در کتابخانه‌ها و آرشیوهای فلسفه یونان و تمدن اسلامی، زندگی خود را وقف کشف ناشناخته‌ها، حل مسائل جامعه و گسترش دانش کرده‌اند. این موارد نمونه‌هایی از زنانی هستند که فصول زندگی خود را فدای حل مسئله جامعه خود کردند. توسعه واقعی غرب، مرهون تلاش و فداکاری همین زنان و مردان است، نه تصاویر سطحی و بی‌ریشه‌ای که به خوردمان داده می‌شود. همین‌جاست که فیلمفارسی و بسیاری از رسانه‌های آن زمان، به جای آنکه از این زنان الهام بگیرند و شخصیت‌هایی عمیق و تاثیرگذار را به تصویر بکشند، به دامن بازتولید همان کلیشه‌های کاذب افتادند. این انتخاب، نه تنها به نفع پیشرفت سینما نبود، بلکه به زیان جامعه و بازتعریف غلطی از هویت زن در اذهان عمومی منجر شد. دعوت شریعتی، صرفاً برای شناخت زنان غربی نیست، بلکه فراخوانی است به بازبینی نگاه ما به ارزش‌ها. او به ما یادآوری می‌کند که ارزش حقیقی در بطن تلاش، دانش، فداکاری و جستجوی حقیقت نهفته است، نه در نمایش‌های سطحی و فریبنده. این ارزش‌ها، فارغ از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی، در هر انسانی قابل کشف و ستایش هستند.

پی‌نوشت‌ها

[1] اطلاعات بانوان 18/11/1357 صفحه 10