نویسنده: اقلیما انصاری
چاقوی دو لبه
هنرمندان و افرادی که اصطلاحاً الگوی جوانان و مخاطبان خود هستند، مانند چاقوی دو لبه‌ای می‌مانند که هم می‌توانند تأثیر مثبت روی مخاطبان خود بگذارند و هم تأثیر منفی. یکی تأثیرات مثبت، بحث کتابخوانی و استفادۀ مفید از اوقات فراغت است.
توجّه به اوقات فراغت و چگونگیِ گذرانش، به‌طوری‌که از ردّ پای آن بر زندگی فرد، بحران و معضلی جوانه نزند، یکی از دغدغه‌های اصلی تمام افرادی است که برای وقت خویش ارزش قائل‌اند و نگاهشان به گذر عمر، مانند بسیاری از افراد دیگر جامعه، نگاهی سطحی، روزمره و روزگذران نیست. این افراد کسانی هستند که عموماً برای خود و اجتماعی که با آن سروکار دارند، ارزشی ویژه قائل‌اند.
به‌طورکلّی، چنین افرادی در قشرهای مختلف جامعه، با توجّه به شخصیت، روحیات و جایگاه علمی خود، برای اوقات فراغتشان برنامه‌ریزی‌هایی دارند؛ آن‌ها کسانی هستند که روی گذر عمرشان، بیش از دیگران، وسواس به خرج داده و حسّاس‌اند. یکی از پرطرفدارترین برنامه‌های مطرح برای چنین افرادی در اوقات فراغت، مطالعه است که از دانش‌آموز و دانشجو تا هنرمند به آن علاقه دارند.
کتابخوانی و علاقۀ به مطالعه
چنان‌که در مصاحبه نشریه اطلاعات بانوان، با هنرجویان دانشسرای هنر تبریز، یکی از هنرجویان به نام شیوا عزیزپور دربارۀ اوقات فراغت خود گفته است: «کتاب زیاد می‌خوانم...[1]»
و یا ملیحه، دختر شایسته ایرانی گفته است که؛ اوقات بیکاری‌اش را به مطالعه و نقاشی می‌گذراند.[2]
برای برخی از افراد مشهور پیش از انقلاب، ازجمله؛ خوانندگان و بازیگران نیز، مطالعه، نقشی ویژه در پرکردن اوقات فراغت داشته که در مصاحبه‌های خود، در جواب به این پرسش خبرنگاران که «اوقات فراغت خود را چـگونه می‌گذرانید؟»، به‌وضوح به این مسئله اشاره داشته‌اند و آن را در کنار مواردی دیگر، ازجمله علائق خود برای گذران اوقات بیکاری یا فراغت خویش مطرح کرده‌اند.
یکی از این افراد، دلارام کشمیری؛ گوینده تلویزیون، است. وی در مصاحبۀ مطبوعاتی خود گفته است که بخشی از اوقات فراغت خود را زمانی که در خانه باشد، به مطالعه می‌گذراند: «وقتی هم که در خانه هستم، مطالعه می‌کنم و کتاب‌هایی را که به‌تازگی منتشر شده‌اند، می‌خوانم.»[3]
اقدس خاوری، با نام هنری خاطره پروانه، یکی دیگر از افراد مشهور در عصر پهلوی است که به مطالعه در اوقات فراغت اشاره کرده و گفته است: «من اوقات بیکاری و فراغت را با خواندن کتب ارزنده و مفید سپری می‌کنم.»[4]
این خواننده، با نام‌بردن از دو کتاب، «پابرهنه‌ها» و «مسیح دوباره مصلوب» که در زمانی نزدیک به همین مصاحبه، خوانده است، شبهۀ مخاطب را برطرف می‌کند. از این‌که شاید ادعای مطالعه در طرح اوقات فراغت، صرفاً یک ژست روشنفکری باشد.
کتابخوانی یا ژست روشنفکری؟!
آیلین ویگن نیز در مصاحبۀ خود، با نام بردن از کتاب‌هایی که به‌تازگی خوانده، این شبهه را برطرف می‌کند که مخاطب، این مسئله را صرفاً یک ژست روشنفکری و شوآف اجتماعی از طرف هنرمندان و افراد مشهور نداند.
وی در پاسخ سؤال خبرنگار که پرسیده است: «تازه‌ترین کتابی که خوانده‌ای کدام کتاب است؟»، پاسخ داده است: «"سو و شون" خانم سیمین دانشور و "مد و مه" ابراهیم گلستان. من ترجیح می‌دهم آثار نویسندگان خودمان را بیشتر بخوانم.»[5]
شهره، از چهره‌های برجسته هنر و خواننده معروف دوره پهلوی نیز در مصاحبه خود با نشریه اطلاعات بانوان، اشاره‌ای گذرا به مطالعه در اوقات فراغتش داشتهو گفته است: «به تکمیل معلوماتم در زمینه موسیقی می‌پردازم، مطالعه می‌کنم ...»[6]
البته این مسئله، فقط مختص بانوان مشهور نبوده و آقایان هم در مصاحبه‌های خود، مطالعه را گزینه‌ای برای گذر از اوقات فراغت مطرح کرده‌اند. یکی از این افراد، وفا، خواننده و بازیگر است. وی در پاسخ به این سؤال که اوقات فراغتش را چگونه می‌گذراند؟ گفته است: «مطالعه می‌کنم، کتاب می‌خوانم... »[7]
کتابخانۀ شخصی ستار
یکی دیگر از این آقایان مشهور و اهل مطالعه، ستّار، خوانندۀ معروف عصر پهلوی است که در پاسخ به سؤال از گذران اوقات فراغتش، به مطالعۀ کتاب اشاره کرده است. نکتۀ جالب این است که وی به کتابخانۀ شخصی‌اش اشاره کرده، که به قول خودش، چیزی حدود 2000 جلد کتاب داشته است.[8]
حتّی در این فرض که تعدادی از این افراد مشهور، برای شوآف اجتماعی از گزینه مطالعه برای اوقات فراغت خود نام برده باشند، چیزی از ارزش بیان این مسئله در مصاحبهها نمی‌کاهد؛ زیرا با توجّه به تأثیر چشم‌گیرِ گفتار و رفتار چهره‌ها در هر عصر و دوره‌ای بر فرهنگ عمومی جامعه، صرفِ بیان این مطلب، قطعاً در ترویج عمومی فرهنگ مطالعه، حداقل با پیش‌فرضِ میل افراد به قرار گرفتن در دسته روشنفکران جامعه، تأثیرگذار است.